تحلیل پایداری نوسازی مساکن روستایی (مطالعه موردی روستای پل بابا حسین)

مسکن پس از تغذیه دومین نیاز اساسی افراد محسوب می شود. در گزارش جهانی اسکان بشر در سال 1996، افراد و خانوارهایی که فاقد پناهگاه های امن، مطمئن و بهداشتی با امکانات و زیر ساخت های اساسی مانند آب لوله کشی و امکانات بهداشتی کافی، و وسایل دفع زباله هستند در دسته ی افراد فقیر قرار می گیرند. این امر اهمیت مسکن در سطح زندگی افراد و برطرف کردن نیازهای وی را نشان می دهد. در این میان باتوجه به رشد طبیعی جمعیت و فرسودگی و ضریب استهلاک بالای واحداهای مسکونی روستایی، از سویی و از سوی دیگر رخدادهای طبیعی که همواره انسان و مساکن او را تهدید می کند، هم اکنون ساخت مسکن جدید به امری ضروری و اجتناب ناپذیر مبدل شده است. سیاست گذاری درست در این زمینه و تحقق اهداف مورد نظر مستلزم شناخت جامع و کامل ویژگی های این نوع مسکن، بررسی و ارزیابی اقدامات گذشته و حال دولت ها و اطلاع از امکانات بالقوه مالی اجرایی و فنی است. بنیاد مسکن به عنوان مهم ترین متولی مساکن روستایی در طرح نوسازی مساکن روستایی به مقاوم سازی مساکن روستایی پرداخته است. مهم ترین هدف این سازمان از طرح مذکور مقاوم سازی مساکن در برابر بلایای طبیعی از جمله زلزله است. از این رو با وجود زلزله های اخیر و ناگهانی بودن حوادث پیش آمده، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با تقاضای پیش رو و انتظارات موجود امر نوسازی را با سرعت هرچه بیشتر در مناطق آسیب دیده پیاده می کند. از طرفی در روستاهایی موجود و متقاضی به امر نوسازی مساکن با تامین اعتبارات خاص پرداخته است. این امر منجر به مقاوم سازی خانه های روستایی در مقابل زلزله گردیده است. اما توجه یک بعدی به مسئله ی مقاوم سازی سبب شده است از نقطه نظرهای مختلف معماری روستایی دچار آسیب شود. آسیب های موجود و رو به تشدید جامعه ی روستایی و جامعه ی انسانی را دچار بحران های جبران ناپذیری همچون تخریب معماری اصیل روستایی، ازبین رفتن کارکردهای معیشتی روستا و تغییر فرهنگ روستایی از روستای تولید کننده به روستاهای مصرف کننده گشته است. روستای پل باباحسین نیز به عنوان یکی از روستاهای تحت اجرای طرح نوسازی خانه های روستایی بود که اکثر مردم آن علاوه بر اینکه طرح نوسازی مساکن را اجرا کرده بودند به فعالیت کشاورزی و تا حدودی فعالیت دامپروری مشغول بودند. از طرفی مشاهده شد در این روستا طرح نوسازی خانه های روستایی، اثرات آشکاری بر شیوه ی زندگی افراد، تغییر زیست بوم و محیط زیست روستا (تخریب زمین های کشاورزی، تعطیل شدن اشتغال کشاورزی و غیره) گشته است. لذا با پرس و جو از دهیاری های روستاها، مراجعه حضوری به روستا و مشاهده آن در نزدیک و گفتگو با اهالی روستای پل باباحسین جهت مطالعه انتخاب گردید. تحقیق حاضر با هدف بررسی پایداری نوسازی مساکن روستایی در دو بخش کیفی و کمی انجام گردید. به دلیل عدم وجود شاخص های استاندارد پایداری مسکن روستایی و محدود بودن مطالعه در این زمینه ابتدا با بخش کیفی شاخص های پایداری مسکن روستایی استخراج و با تلفیق اطلاعات به دست آمده از بخش مرور ادبیات شاخص های پایداری مسکن نوساز روستایی تدوین گردید. بخش کیفی در سه مرحله انجام شد. در مرحله ی اول با مصاحبه های فردی و جمعی با اشخاصی که تحت نظر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به نوسازی مساکن خود پرداخته بودند به جمع آوری اطلاعات در رابطه با اهداف کیفی از جمله کارکردها و اثرات مختلف مساکن نوساز پرداخته شد. در مرحله ی دوم بعد از یک ماه مرور اطلاعات و ادبیات مربوطه مجددا به روستا رفته و با افرادی که خود خانه های خود را نوساز کرده (همه یا قسمتی از خانه) به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز پرداخته شد. این امر دوهفته به طول انجامید. مرحله ی آخر گردآوری داده های کیفی، همراه با گردآوری داده های کمی و تکرار سئوالات از برخی افراد مصاحبه شونده بود. این امر به دلیل اعتبار سنجی داده های کیفی صورت پذیرفت. سرانجام با استخراج مفاهیم مورد نیاز در بخش کیفی (در دو مرحله ی ابتدایی) به تدوین شاخص های پایداری مسکن نوساز و نیز مفاهیم مورد نیاز در اهداف تدوین شده در بخش کیفی پرداخته شد. اهداف کیفی شامل تحلیل کارکردهای خانه های نوساز و بررسی اثرات اجتماعی، اقتصادی، روانی و زیست محیطی خانه های نوساز بود. با تدوین شاخص های پایداری مساکن نوساز برای وزن دهی توسط متخصصین فن به 8 نفر از هیئت علمی خبره برنامه ریزی روستایی دانشگاه تهران، هیئت علمی دانشکده معماری رازی کرمانشاه و کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ارائه گردید. بعد از وزن دهی، تمام شاخص در پرسشنامه ای که سایر اهداف کمی تحقیق را پوشش می داد تدوین گردید. اهداف کمی تحقیق شامل تحلیل ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی منازل بازسازی شده با رویکرد پایداری و تحلیل رضایت سکنه منازل بازسازی شده از ابعاد مختلف قبل و بعد نوسازی بود. جامعه ی مورد مطالعه شامل تمام افرادی بود که خانه ی خود را در روستای پل باباحسین نوسازی کرده بودند. تعداد خانوار این روستا 202 خانوار بود. 43 خانوار تحت نظارت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان لرستان و نیز 82 خانوار در این روستا خود اقدام به نوسازی خانه ها کرده بودند. در بخش کیفی، اشباع تئوریک و در بخش کمی روش تمام شماری مبنای جمع آوری داده ها از جامعه ی مورد مطالعه قرار گرفت. ابزار تحقیق در بخش کیفی محقق و دوربین عکاسی و در بخش کمی، پرسشنامه محقق ساخت بود. مبنای پرسشنامه ی تدوین شده مفاهیم اساسی موجود در مرور ادبیات، مطالعات بخش کیفی و تایید متخصصان فن بود. با گردآوری داده ها در بخش کیفی با استفاده از نرم افزار vensim و nvivo به تحلیل داده ها و در بخش کمی با استفاده از نرم افزار 16spss و برنامه ی کاربردی excel به تحلیل داده ها پرداخته شد.